Ο εχθρός της Ευρώπης παρουσιάστηκε κάπως έτσι: Έρχεται από αγροτικές περιοχές, είναι ηλικίας άνω των 60 και δεν είναι ιδιαίτερα μορφωμένος. Η βασική ρητορική είναι ότι οι ηλικιωμένοι πρόδωσαν τους νεότερους καθώς δεν έχουν πια κανένα ενδιαφέρον για το καινούριο.
Είναι όμως καθαρό ότι δεν είναι και τα 17,4 εκατομμύρια των Βρετανών που ψήφισαν υπέρ της εξόδου κάτοικοι της Βρετανικής επαρχίας και επιπλέον δεν είναι ότι δεν τους αρέσει το ίντερνετ, πολλοί μπορεί να περιφρονούν το φεμινισμό, τους οικολόγους και τους ξένους. Ακόμη και στο Λονδίνο την πόλη που είναι ο ορισμός του κοσμοπολιτισμού ένα 40% ψήφισε υπέρ της εξόδου.
Αλλά απλά παρουσιάζεται πέρα από κάθε φαντασία το γεγονός ότι ένα άτομο που έχει πανεπιστημιακή εκπαίδευση και καλές επαγγελματικές προοπτικές να έχει ψηφίσει υπέρ της εξόδου. Εάν οι άνθρωποι εθελοντικά θέλουν να αφήσουν την Ένωση την ώρα που άλλα μέλη ορκίζονται ότι πρόκειται για τον παράδεισο στη γη, τότε αυτή η κατάσταση μπορεί να αντιμετωπιστεί καλύτερα καταγγέλλοντας την ηλιθιότητα των αρνητών.
Ο κοινωνιολόγος Werner Sombart, φέρεται να είπε ότι οι Βρετανοί είναι μικρόμυαλοι και τοποθετούν σε υψηλότερη θέση την οικονομία από την ελευθερία, την ώρα που οι Γερμανοί είναι οι «ηρωικοί άνθρωποι» που διατηρούν τον ιδεαλισμό τους. Αυτό αντιμετωπίζεται ως ακόμη μία από τις «βεβαιότητες» της ανάλυσης της βρετανικής ψήφου.
Μπορεί όντως να υπάρχουν άτομα στη βόρειο Αγγλία που έχουν παρεξηγήσει την έξοδο και να θεωρούν ότι θα επιστρέψουν στον παράδεισο εάν εγκαταλείψουν την ΕΕ. Μπορεί επίσης κάποιοι να θεωρούν ότι ο Φάρατζ είναι ένας σοβαρός πολιτικός αντί για ένα γυρολόγο, αλλά ο καθένας που δεν έκλεισε τα αυτιά ή τα μάτια του τις τελευταίες εβδομάδες γνώριζε ότι η έξοδος είναι ένα εγχείρημα υψηλού ρίσκου.
Οι ρίζες του Brexit
Ο Ομπάμα είχε προειδοποιήσει κατά της απόσυρσης, όπως και το ΔΝΤ και σχεδόν κάθε σημαντικός οικονομολόγος. Το γεγονός ότι η πλειοψηφία των Βρετανών ψήφισε για την ανεξαρτησία, προφανώς δημιούργησε μεγάλη έκπληξη σε αυτούς που μένουν πίσω. Μπορείς επομένως, να διαβάσεις σχεδόν παντού ότι πολλοί Βρετανοί δεν ήξεραν γιατί ψηφίζουν και ότι θέλουν να αλλάξουν την ψήφο τους. Αλλά αυτό είναι επίσης ένα τμήμα μιας θεραπευτικής πρακτικής των γερμανικών ΜΜΕ που προσφέρουν στους αναγνώστες τους, για να τους περιορίσουν το ψυχολογικό βάρος. Είναι επίσης εύκολο να ανατρέψεις το μύθο ότι οι ηλικιωμένοι έκλεψαν το μέλλον της νέας γενιάς. Ανάμεσα στους νέους από 18 έως 24 η συμμετοχή ήταν μόλις στο 34% σύμφωνα με μέτρηση της εταιρείας Sky Data. Εάν υπήρχε κάποιος που θα έπρεπε να ενδιαφερθεί για το μέλλον του τότε είναι η ίδια η νέα γενιά.
Ταυτόχρονα με την οργή για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, υπάρχει μία παράξενη έλλειψη επιθυμίας να αναζητηθούν οι αιτίες της εκλογικής επιτυχίας του Brexit. Όπως για παράδειγμα ότι μπορεί η γηραιότερη Ευρωπαϊκή δημοκρατία να έχει απλά χάσει την πίστη της στους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς γιατί η δημοκρατία είναι κάτι που οι άνθρωποι θεωρούν σημαντικό και θέλουν να έχουν άμεση σχέση με αυτή. Αυτή είναι μία άποψη που αμέσως εξορίστηκε από το δημόσιο διάλογο, αντίθετα ακούμε για το πόσο ριψοκίνδυνη ήταν η θέση του Κάμερον για να προκαλέσει το δημοψήφισμα. Το επιχείρημα σημαίνει ότι δεν μπορείς να διεξάγεις δημοψήφισμα για ένα θέμα τόσο περίπλοκο όσο η συμμετοχή στην ΕΕ.
Είναι εντυπωσιακό το πόσοι σχολιαστές έχουν παπαγαλίσει αυτή την ατάκα, υποδηλώνοντας ταυτόχρονα τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία. Η πραγματική σημασία ενός τέτοιου επιχειρήματος θέλει να μας πει ότι οι εκλογές μπορεί να είναι καλές μόνο εάν το αποτέλεσμα ταυτίζεται με τις απόψεις των μορφωμένων. Ή όπως το έθεσε ο Micky Beisenherz, αρθρογράφος του περιοδικού Stern: Η δημοκρατία είναι ένα σημαντικό πράγμα. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι δίνει το δικαίωμα συμμετοχής στους ηλίθιους.
Μεταφορά εξουσιών στις Βρυξέλλες
Το γεγονός ότι ήδη έχουν κατατεθεί αιτήματα από τον Βίλντερς και τη Λεπέν για παρόμοια δημοψηφίσματα στην Ολλανδία και τη Γαλλία αντίστοιχα και εκλαμβάνονται ως απειλή, αποδεικνύουν την δομική αδυναμία του Ευρωπαϊκού σχεδίου. Σε ποια ζητήματα επιτρέπεται οι άνθρωποι να έχουν άποψη και να ψηφίζουν; Ίσως μόνο για τις χρεώσεις περιαγωγής των κινητών τηλεφώνων ή για το φύλο των φιγούρων στα φανάρια.
Εάν υπάρξει μία ειλικρινής ανάλυση των αιτιών για το Brexit τότε το θέμα της πολιτικής της Ευρώπης για τους μετανάστες θα πρέπει να συζητηθεί. Κανείς επίσης δεν μπορεί να είναι σε θέση να αποδείξει το βαθμό στον οποίο η Μέρκελ και η πολιτική των ανοιχτών συνόρων συνέβαλε στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, αλλά μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο ότι οι εικόνες χιλιάδων μεταναστών να κατευθύνονται προς τη Βαυαρία επηρέασε πολλούς Βρετανούς. Εάν οι Γερμανοί δεν μπορούν να προστατεύσουν τα σύνορά τους, τότε ποιος μπορεί;
Η καταμέτρηση των ψήφων στο Βρετανικό δημοψήφισμα δεν είχε καν ολοκληρωθεί, όταν ξεκίνησε η συζήτηση για την ανάγκη της Ευρώπης να καθιερώσει ισχυρότερους δεσμούς ως απάντηση στο Brexit. Αλλά η «εμβάθυνση» είναι κώδικας μεταφοράς περισσότερων εξουσιών στις Βρυξέλλες. Ο Sigmar Gabriel, ο επικεφαλής των σοσιαλιστών και αντικαγκελάριος παρουσίασε ένα σχέδιο για κοινή ανάπτυξη και μία «οικονομική Σένγκεν» όπως την αποκάλεσε. Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να παραχωρήσουν ακόμη περισσότερες εξουσίες στις Βρυξέλλες και μεγαλύτερο έλεγχο στους κρατικούς προϋπολογισμούς. Χρειάζεται μία ειδική σχέση με την πραγματικότητα για να «διαβάσει» κάποιος ότι η Βρετανική ψήφος στέλνει μήνυμα για αποδυνάμωση των εθνικών κοινοβουλίων.
Λαϊκιστές όπως ο πολέμιος της ΕΕ, Μπόρις Τζόνσον επικαλείται αυτό το συναίσθημα. Πολιτικοί όπως ο Γκάμρπιελ έχουν μανία με την ιδέα ότι μπορούν να κερδίσουν υποστήριξη με υποσχέσεις για επιδοτήσεις. Θα μπορούσε να μπει σε διάλογο για το ποια άποψη είναι η χειρότερη. Αλλά σε κάθε περίπτωση, φαίνεται ότι αυτοί που σκέφτονται με την καρδιά και όχι με την τσέπη τους προηγούνται αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή.